102 yıl önce Anadolu'dan kardeş ülkenin yardımına koşan Mehmetçikler ve komutan Nuri Paşa (Killigil) Azerbaycanlılar tarafından bugün de saygı ve minnetle hatırlanıyor. 

Azerbaycan, 28 Mayıs 1918'de bağımsızlığını ilan ettikten sonra 4 Haziran 1918'de Osmanlı Devleti ile Batum'da anlaşma imzaladı. Anlaşma, iki devlet arasında siyasi, hukuki, ticari ve askeri alanlarda dostane ilişkiler kurulmasını öngörüyordu.

Azerbaycan, bu anlaşmanın 4. maddesi uyarısınca İngiliz güçleri ile Ermeni ve Bolşevik çetelerin işgaline karşı Osmanlı hükümetinden yardım istedi.

Dönemin Harbiye Nazırı Enver Paşa, 28 yaşındaki kardeşi Nuri Paşa'yı bir ordu kurarak Bakü ve Azerbaycan'ın diğer illerini Ermeni ve Bolşevik çetelerden kurtarması için görevlendirdi. Nuri Paşa, Filistin Cephesi'nden getirilen 106. ve 107. piyade ile 56. topçu alaylarının da katılımıyla Kafkas İslam Ordusu ismi verilen orduyu kurarak Azerbaycan'a hareket etti.

Gence'ye ulaşan Kafkas İslam Ordusundaki asker sayısı, Azerbaycan kolordusundan yapılan 1000 kişilik takviyeyle 12 bine ulaştı. Kafkas İslam Ordusu, önce güzergahındaki Göyçay, Salyan, Ağsu ve Kürdemir'i düşman güçlerinden temizledi, 15 Eylül 1918'de 30 saat süren şiddetli muharebelerden sonra Bakü'yü kurtardı.

Osmanlı askerleri Bakülüler tarafından coşkuyla karşılandı, kentte geçit töreni düzenledi.

Birinci Dünya Savaşı'ndan yenik ayrılan Osmanlı Devleti 30 Ekim 2018'de imzalanan Mondros Mütarekesi gereği savaştan önceki sınırlarına çekilmek zorunda kaldı ve dolayısıyla Kafkas İslam Ordusu 16 Kasım'da Bakü'yü terk etti.

Kafkas İslam Ordusu, Azerbaycan'da sadece 2 ay kalmasına rağmen ülkenin toprak bütünlüğünün sağlanması ve Bakü'nün başkent olmasında önemli rol oynadı.

Halkı Ermeni ve Bolşeviklerin zulmünden kurtaran Kafkas İslam Ordusu ve komutanı Nuri Paşa, Azerbaycanlıların gönlünde taht kurdu.

"Şehit Mehmetçikler Azerbaycan halkına emanet"

Kafkas İslam Ordusu, Bakü'nün kurtuluşu için yaptığı mücadelede 1130 şehit verdi. Azerbaycan'ın Bakü, Şeki, Şamahı, Göyçay, Kürdemir, Neftçala, Hacıkabul ve Guba gibi birçok bölgesinde Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin mezarları bulunuyor.

Azerbaycan'ın birçok bölgesinde hem şehit mezarları hem de konakladıkları yerler olarak Kafkas İslam Ordusunun izlerini bulmak mümkün.

Bakü'nün en güzel mekanlarından biri olan Dağüstü Park'ta, Kafkas İslam Ordusu şehitlerinin sembolik mezarlarının bulunduğu Türk Şehitliği de her gün yüzlerce insan tarafından ziyaret ediyor.

Şehitlikte, Edirne'den Kars'a Anadolu'nun tüm bölgelerinden şehit Mehmetçiklerin isimleri yer alıyor.

Kafkas İslam Ordusunun Azerbaycan'daki izlerini ve Türk şehitliklerini araştıran Prof. Dr. Nesiman Yakuplu, elde ettiği tüm bilgileri yazdığı kitap ve makalelerle kayda geçiriyor.

Bakü Devlet Üniversitesi (BDÜ) Gazetecilik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yakuplu, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Cumhuriyetin ilan edildiği gün olan 28 Mayıs ülke tarihinde ne kadar önemliyse 15 Eylül tarihinin de o kadar önemli bir tarih olduğunu söyledi.

Yakuplu, Azerbaycan'ın 1920'de Bolşevikler tarafından işgal edilmesinin ardından buradaki Türk şehit mezarlarının yok edilmek istendiğini fakat halkın şehitlikleri elinden geldiğince korumaya çalıştığını kaydetti.

Azerbaycan'ın birçok bölgesinde Türk şehitliği bulunduğuna dikkat çeken Yakuplu, 1920'li yıllarda bazı kişilerin Türk mezarlarını korudukları için Sibirya'ya sürüldüğünü bildirdi.

Prof. Dr. Yakuplu, şimdiye kadar Azerbaycan'da 16 Türk şehitliğinin tespit edildiğini bildirerek, "Türkiye'den sonra en fazla Türk şehitliği Azerbaycan'da bulunuyor. Araştırmalarımızı devam ettirerek yeri henüz bilinmeyen şehit mezarlarını tespit edeceğiz ve onları halkımızın tarihine altın harflerle yazacağız. Topraklarımızda uyuyan şehit Mehmetçikler Azerbaycan halkına emanet." dedi. -SM- (AA)